Napełnianie i obsługa butli

Urząd Dozoru Technicznego – jest to instytucja sprawująca nadzór nad projektowaniem, wytwarzaniem i eksploatacją urządzeń technicznych podlegających dozorowi.

Urząd Dozoru Technicznego realizuje następujące zadania:

1. BADANIA TECHNICZNE urządzeń technicznych w fazie ich eksploatacji;
2. NADZÓR NAD WYTWARZANIEM I MONTAŻEM urządzeń technicznych;
3. UZGADNIANIE MODERNIZACJI I NAPRAW urządzeń technicznych;
4. UPRAWNIANIE ZAKŁADÓW wytwarzających, naprawiających lub modernizujących urządzenia podlegające pod dozór;
5. UPRAWNIANIE OSÓB (POŚWIADCZENIE KWALIFIKACJI – w zakresie egzaminów):
   • uprawnianie osób wykonujących czynności spawania, zgrzewania, lutowania oraz przeróbkę plastyczną i obróbkę cieplną w toku wytwarzania elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji tych urządzeń,
   • uprawnianie osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne;
6. UZNAWANIE LABORATORIÓW przeprowadzających badania niszczące i nieniszczące wytwarzanych, montowanych, naprawianych lub modernizowanych urządzeń technicznych;

Kotły wodne, kotły parowe, stałe zbiorniki ciśnieniowe, przenośne zbiorniki ciśnieniowe, wytwornice acetylenu oraz urządzenia transportu bliskiego (suwnice, żurawie, dźwigi, wózki widłowe itp).

• ADR dotyczy bezpiecznego przewozu samochodowego towarów niebezpiecznych 
• RID dotyczy bezpiecznego przewozu kolejowego towarów niebezpiecznych

1. Ustawa o dozorze technicznym z dnia 21.12.2000 roku. (Dz.U.nr122poz.1321)
2. Rozporządzenie rady Ministrów z dnia 16.07.2002 roku w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu. (Dz.U.nr120poz1021)
3. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 23 grudnia 2003 r. Dz.U.04.7.59 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji i magazynowaniu gazów, napełnianiu zbiorników gazami oraz używaniu i magazynowaniu karbidu
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18.07.2001roku, w sprawie sprawdzenia kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych. (Dz.U.nr79poz.849)
5. ADR – Ustawa o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr 199, poz.1671)

• ADR – umowa dotycząca przewozów materiałów niebezpiecznych (weszła do nas ustawą ADR)
• RID – umowa dotycząca przewozów materiałów niebezpiecznych koleją.

Butla z tlenem ma barwę niebieską z białym kołnierzem natomiast butla na tlen medyczny ma barwę białą.

Butle transportujemy wyłącznie w wózkach przeznaczonych do transportu butli oraz w koszach paletowych w wyjątkowych przypadkach mogą służyć do tego nosze specjalnego przeznaczenia. Transportujemy butle TYLKO zabezpieczone przez kołpaki lub pałąki ochronne oraz kołnierze chroniące zawór.

Składowanie (magazynowanie) butli odbywa się wyłącznie w pomieszczeniach do tego przeznaczonych wyposażonych w odpowiednią wentylację oraz system detekcji odpowiednie podłoże oraz dach
z uwzględnieniem podziału magazynów na charakterystykę (palność, toksyczność, wybuchowość, itp.) odpowiednich gazów. Posiłkujemy się przepisami ADR.

Po zbadaniu butli z wynikiem pozytywnym należy zgodnie z ADR trwale wybić na butli datę przeprowadzonego badania ( rok / miesiąc ) oraz cechę przeprowadzającego badanie. Wyznaczenie daty następnego badania.

Rok następnego badania powinien zostać pokazany w widoczny sposób np. na naklejce, krążku umieszczonym między zaworem a butlą lub wybity trwale na butli.

Zgodnie z przepisami ADR wysokość znaków wybijanych na butli zależna jest od jej średnicy:

• butle o średnicy do 140 mm – wysokość znaków od 2,5 mm,
• butle o średnicy od 140 mm – wysokość znaków od 5 mm.

• trwałe (nabijane)
• ostrzegawcze (naklejki)
• barwy (kolor butli)

• ponieważ ścierała by się przy użytkowania, transporcie
• przy produkcji butli metoda ciągniona posiada zgrubienie na kołnierzu butli co zapewnia odpowiednią grubość głowicy butli nawet w przypadku ingerencji przez cechowanie butli.

Oznaczenia mogą być zmieniane tylko za zgodą właściwego organu dozoru technicznego.

Następująco oznaczenia mogą być zasiatkowane:

• nazwa czynnika roboczego
• ciśnienie napełniania (na mniejsze)
• ciśnienie próbne (na mniejsze)
• masa brutto zbiornika
• masa netto załadunku
• tara zbiornika – waga butli

• nr fabryczny : rok/numer/,
• nazwa gazu i wzór chemiczny,
• znak wytwórcy,
• pojemność butli,
• wagi tara, netto, brutto (dla gazów skroplonych),
• ciśnienie próbne
• minimalna grubość ścianki
• data legalizacji

1. Przygotowanie do rewizji zewnętrznej.
     Wszystkie butle powinny być oczyszczone z luźnych warstw farby, produktów korozji, smaru, oleju i innych czynników mogących zostać usuniętych właściwymi metodami, np. przez: szczotkowanie, śrutowanie, czyszczenie wodą pod ciśnieniem, czyszczenie chemiczne itp. Należy zwrócić uwagę aby podczas czyszczenia nie uszkodzić butli.
2. PROCEDURA REWIZJI ZEWNĘTRZNEJPowierzchnia  zewnętrzna butli powinna być sprawdzona czy nie występują:
   1. pęknięcia, rozwarstwienia, nacięcia, wypukłości (wszystkie takie uszkodzenia),
   2. wgniecenia (gdy głębokość przekracza 3% średnicy zewnętrznej butli lub średnica wgniecenia jest 15 razy mniejsza od jego głębokości),
   3. uszkodzenia cieplne (ślady działania płomienia), zajarzenia łukiem elektr. (wszystkie takie uszkodzenia), 
   4. korozja
      •  korozja ogólna – zajmująca ponad 20% powierzchni butli (gdy głębokość korozji przekracza 10% grubości ścianki lub grubość ścianki jest mniejsza od minimalnej grubości obliczeniowej),
      •  korozja lokalna – zajmująca do 20% powierzchni butli (gdy głębokość korozji przekracza 20% grubości ścianki lub grubość ścianki jest mniejsza od minimalnej grubości obliczeniowej)
      • korozja liniowa – korozja w kształcie wąskiej linii lub pojedyncze wżery, które znajdują się blisko siebie w linii (gdy długość linii korozyjnej przekracza średnicę zewnętrzną butli, a jej głębokość przekracza 10% grubości ścianki),
        1. e) inne uszkodzenia, takie jak szlifowanie oznaczeń (wszystkie takie uszkodzenia),
        2. g) stabilność butli – odchylenie do pionu stwarzające zagrożenie przewrócenia w trakcie eksploatacji

Rewizja wewnętrzna dotyczy wszystkich butli które są sprawdzane przez inspektora UDT polega ona na wewnętrznych oględzinach przy użyciu odpowiedniego oświetlenia w celu wykrycia wad, takich jak: korozja, pęknięcia, rozwarstwienia (kryteria oceny takie jak przy rewizji zewnętrznej).

Należy zwrócić uwagę żeby zastosowane oświetlenie nie stwarzało zagrożenia dla przeprowadzającego badanie. Jeżeli wewnętrzne okładziny lub powłoki mogą przeszkodzić w rewizji wewnętrznej to należy je usunąć.

Do sprawdzić czy gwint wewnętrzny jest:

• czysty i o prawidłowym kształcie,
• bez uszkodzeń,
• bez zadziorów,
• bez pęknięć.

Należy zwrócić uwagę, że pionowe linie poprzeczne do zwojów gwintu mogą nie być pęknięciami, tylko śladami gwintownika.

Badania ultradźwiękowe (UT) jest to badanie szczelności butli za pomocą ultradźwięków.

Badania UT mogą być zastosowane po uzyskaniu zgody od kompetentnej osoby (UDT).

Badania UT należy przeprowadzić zgodnie z załącznikami G do EN 1968 i H do 1802.

Badaniom UT można poddać butle o pojemności nie mniejszej niż 2 l.

Badania UT butli oparte są na wymaganiach badań UT rur zgodnie z ISO 9305, 9764, 10543.

Decyzja o odrzuceniu butli nienaprawialnych może zostać podjęcia na każdym etapie badania okresowego podczas jego przeprowadzenia stwierdzimy iż butli nie jesteśmy w stanie naprawić itp.

Po uzgodnieniu z właścicielem butlę należy zrobić nienaprawialną za pomocą jednej z metod:

• mechaniczne zgniecenie butli,
• wypalenie nieregularnego otworu zajmującego ok. 10% części sferycznej butli,
• ucięcie szyjki w nieregularny sposób,
• pocięcie butli na dwie lub więcej nierównych części,
• rozerwanie butli w bezpieczny sposób

• z nieaktualną data legalizacji
• nieprawidłowo pomalowanych
• skorodowanych
• z nieczytelnymi oznakowaniami
• z nadmiernym ubytkiem wagi pow. 2%
• wykazujących brak stabilności
• nieszczelnych
• z niesprawnym zaworem
• z wgniotami (następuje zmiana pojemności, uszkodzenie ścianki butli)

• bez ważnej legalizacji
• bez polskiej pieczątki Dozoru Technicznego
• skorodowanej
• butli z niewłaściwą barwą lub oznaczeniami
• z uszkodzoną stopką
• po pożarze
• uszkodzonej wygiętej, uderzonej itp.
• jeżeli nie potrafimy odczytać jakiejkolwiek informacji ze zbiornika potrzebnej nam do obliczenia masy netto zbiornika (cieczy w przypadku gazów skroplonych) lub ciśnienia roboczego i nazwy gazu (w przypadku gazów sprężonych)

• w złym stanie technicznymi
• z nieważną datą legalizacji
• których barwa ochronna nie odpowiada trwałym oznakowaniom na głowicy
• zagranicznych – bez dokonania odbioru technicznego przez UDT (za wyjątkiem butli posiadających π)
• jeżeli jest to inny gaz niż ten, do którego butla jest przeznaczona
• oznaczenia są nieprawidłowe lub nieczytelne
• minął termin badania zwyczajnego
• wyposażenie jest niesprawne, niezgodne z normami lub przepisami UDT
• których ścianki są uszkodzone
• które były poddane działaniu płomieniu w wyniku pożaru, przeskoku iskry.

• sprawdzić czy data legalizacji jest aktualna
• sprawdzić stan techniczny butli – czy jest prawidłowy
• odczytać wagę netto lub w przypadku gazów fluorowanych obliczyć wagę netto
• podłączyć butlę do instalacji napełniającej
• napełniać butlę obserwując aktualną wagę brutto na wadze
• przerwać napełnianie butli po osiągnięciu odpowiedniej wagi brutto
• odłączyć butlę od instalacji
• ponownie zważyć (nadmiar gazu należy przetłoczyć do innej butli lub instalacji)
• w przypadku stwierdzenia nieszczelności butli lub zaworu cały gaz przelać do innej butli lub z powrotem do instalacji a wadliwą butlę przekazać do legalizacji.

Butle mogą być napełniane tylko gazami na jakie zostały dopuszczone.

Butli nie możemy używać niezgodnie z przeznaczeniem a ten warunek by został spełniony napełniając bulę gazem do której nie została przeznaczona.

Butli nie możemy używać niezgodnie z przeznaczeniem czyli tylko do przechowywania gazów technicznych.

Musi pozytywnie przejść rewizję zewnętrzną zbiornika, musimy odczytać wszystkie potrzebne oznakowania butli (data legalizacji, pieczątka UDT,  masa brutto, masa netto jeżeli jest określony gaz napełniany np. CO2)

Napełniać zbiorniki może zakład, który posiada:

• niezbędne wyposażenie
• instrukcje napełniania
• przeszkoloną obsługę napełnialni
• zgłosił działalność do UDT

• powinien być odebrany przez UDT
• powinien zapewniać właściwą wentylację grawitacyjną i mechaniczną w pomieszczeniach napełniania i magazynowania gazów
• powinien być wyposażony w czujniki monitorujące stężenia gazów niebezpiecznych i wyposażony w akustyczną (dźwiękową) i wizualną czujkę
• podłoga powinna być nieiskrząca
• personel napełniający musi posiadać kwalifikacje od napełniania zbiorników ciśnieniowych oraz wyposażony w odpowiednie ubrania robocze oraz rękawice robocze i buty z podnoskami
• być wyposażony we właściwy sprzęt PPOŻ oraz system hydrantów i zraszaczy
• posiadać instrukcje do napełniania gazów technicznych

Zakład mogący napełniać zbiorniki musi posiadać

• system sygnalizacji do gazów stwarzających zagrożenie (czujnik gazu, syrena dźwiękowa i wizualna)
• przeszkolony personel odpowiednio wyposażony (ubranie , buty) oraz instrukcje napełniania dla każdego rodzaju gazu (czynności przed pełnieniem – rewizja zewnętrzna, czynności w trakcie pełnienienia, czynności na zakończenie (szczelność , waga kontrolna, zapis w dzienniku pełnień)
• system ppoż. ewakuacji pracowników i udzielania pierwszej pomocy
• jeżeli napełnianie gazami wybuchowymi wyznaczone odpowiednie strefy Ex / Z I – oznakowania przeciwwybuchowe

• napełnienie doprowadzając do wyrównanie ciśnienia
• napełnianie butli za pomocą sprężarek

•  wagowa (za pomocą wag)
• objętościowa (przepływ litrowy – kontrolujemy ilość litrów napełnianej butli)

Po sprawdzeniu butli (daty legalizacja i pieczątki UDT, stanu zbiornika – rdzy, wgnieceń, śladów uszkodzeń, zaworu itp.) oraz odczytaniu wszystkich istotnych informacji dotyczących napełniania (nabitych cech – tara zbiornika, pojemność butli). Obliczam ile gazu zmieści się max. do zbiornika zgodnie ze wzorem. Następnie przystępuję do napełnienia zbiornika. Po zakończeniu procesu sprawdzam szczelność na zaworze oraz odnotowuję wartość napełnienia w dzienniku pełnień.

• kolory butle mają właściwe dla każdego zakładu napełniającego – właściciela – są przypisane wyłącznie do niego.
• nie możemy napełniać zbiornika bez zgody właściciela butli (na piśmie)

• kucie i ciągnięcie z bloczków;
• ciągnięcia części cylindrycznej i formowania szyjki;
• spęczenia i formowania w matrycy;
• kucia profilowego z rur;
• z blachy metodą tłoczenia na zimno

Nazwa właściciela butli jest wymagana – wymagane na podstawie Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (Dz. U. Nr 7; poz.59 z dn. 23.12.2003r) W sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji i magazynowaniu gazów, napełnianiu zbiorników gazami oraz używaniu i magazynowaniu karbidu.

Dopuszcza się inne znaki na częściach nie będących ścianką boczną pod warunkiem, że są one naniesione w strefach o niskim naprężeniu i nie są one takiego rozmiaru i głębokości, że nie będą powodować szkodliwych koncentracji naprężeń. Takie znaki nie powinny być sprzeczne z wymaganymi znakami.

Na głowicy butli w MPa, Atmosferach lub Barach

• w trakcie napełniania na manometrach
• po napełnieniu i ochłodzeniu
• butla nie może wykazywać ciśnienia większego niż ciśnienie napełniania podane na jej głowicy

Przetankować do instalacji napełniającej nadmiar gazu

• Przed nadmiernym nagrzaniem się powyżej 50°C
• Przed opadami atmosferycznymi
• Przed użytkowaniem niezgodnym z przeznaczeniem

Zawory butlowe powinniśmy chronić kołpakami podczas magazynowania i transportu

Przez nakręcenie kołpaka ochronnego.

• gwint E 25
• różne rodzaje gwintów dla różnych rodzajów gazu (każdy gaz ma inny rodzaj gwintu i w ten sposób unikniemy pomyłki w napełnianiu rodzajem gazu do którego przeznaczona jest butla)

Urządzenia muszą spełniać podstawowe normy i dyrektywy oraz być oznaczone znakami π lub CE (dyrektywa TPED)

Waga, Masa – brutto jest to suma wag;  tary samego opakowania (powłoki bez zaworu) + wagi gazu w butli i zaworu